Najmo Fyiasko is een vrolijke en optimistische Somalische vrouw, maar op haar 21ste heeft ze al veel dingen meegemaakt die geen enkel meisje zou moeten doorstaan: vrouwelijke genitale verminking, gedwongen huwelijk op haar 11e, gewond raken in een burgeroorlog en verbanning uit haar thuisland.
Toch lacht ze, en maakt ze grappen terwijl ze haar verhaal verteld. Een verhaal dat hartverscheurend is, maar helaas al te gewoon in haar moederland Somalië en in veel andere landen ter wereld.
“Het begon allemaal met een gekke meid die sprak over wat zij interessant vond,” lacht Najmo Fiyasko Finnbogadóttir vanuit haar slaapkamer in een flatgebouw in Londen. Nieuwsgierig en altijd op zoek naar antwoorden, stelde Najmo altijd de vraag: Waarom? Waarom worden de genitaliën van kleine meisjes verminkt op aandringen van hun familie? Waarom zijn 11-jarige meisjes getrouwd met mannen die drie keer zo oud zijn? Waarom laten vrouwen hun dochters gevaarlijke rituelen ondergaan, terwijl ze hetzelfde lot zelf hebben ondergaan?
“Ik heb altijd zoveel vragen in mijn hoofd gehad. En ik kreeg nooit een antwoord, zei Najmo.
Najmo werd in 1998 in Somalië geboren, in een gezin van negen broers en zussen. Haar vader werd vermoord toen ze pas elf jaar was, en Najmo’s oom besloot dat ze met haar 32-jarige neef moest trouwen. Volgens Najmo is er het algemene geloof in Somalië dat vrouwen vroeg moeten trouwen, omdat ze een man nodig hebben om hen te beschermen. De VN beschouwt het kinderhuwelijk als een schending van de mensenrechten, en volgens UNESCO is 45 procent van de Somalische vrouwen voor hun 18de getrouwd.
“Mijn hele familie pleitte voor mijn huwelijk,” herinnert Najmo zich, “Wat me het meest geschokt heeft en pijn deed, is dat het vrouwen waren die me omringden – mijn tantes, mijn buren, iedereen – en niemand hielp me. De vrouwen spoorden me aan om het te accepteren, en ik was nog maar een klein meisje.”
Na het huwelijk hielp haar broer Najmo te ontsnappen naar Mogadishu, waar ze twee jaar ondergedoken bleef tot in een terroristische aanslag haar beide benen verwondde. Najmo’s familie vond haar in het ziekenhuis en haar oom drong erop aan dat ze terug zou gaan naar haar man. Maar Najmo vluchtte, met de hulp van haar neven en nichten, naar familieleden in Soedan. Ze kreeg de raad om naar Europa te gaan en zich aan te sluiten bij een mensensmokkelaar om een tocht van 28 dagen te maken door de Sahara woestijn, door Libië en over de Middellandse Zee in een kleine boot.
“Het was een hel voor ons, herinnert Najmo zich, Een goede vriend van mij is zelfs doodgegaan.”
Najmo belandde uiteindelijk in een vluchtelingenkamp in Malta. Er was een Somalische man uit Duitsland die haar op haar schoonheid complimenteerde.
“Zulke mannen richten zich op kwetsbare vrouwen. Hij zei: ‘Ik wil met je trouwen’. In onze cultuur moet de familie van de bruid betalen. Hij zei dat hij met hen in contact wilde komen en hen geld wilde sturen om het huwelijk te regelen. Ik zei: ‘Waarom stuur je het niet via mij?’ Hij stuurde me het geld, en dat is de laatste keer dat hij van mij hoorde,” lacht Najmo.
Na haar doorreis in Duitsland en Denemarken, kreeg Najmo een vals Belgisch paspoort en werd haar verteld om aan boord te gaan van een vliegtuig naar Canada. Het vliegtuig zou een tussenstop maken in IJsland, en ze werd geadviseerd het vliegtuig te verlaten en te doen alsof ze een toerist was. Maar Najmo was verdwaald. Ze sprak alleen maar Somalisch, had slechts 70 euro op zak en had nog nooit sneeuw gezien. Ze werd snel opgepakt door de IJslandse autoriteiten en naar de kinderbescherming gebracht. Najmo was 16 jaar oud en had drie jaar gedaan over de reis vanuit Somalië naar IJsland.
De IJslandse autoriteiten vroegen wat ze wilde. ”Geef me een familie en onderwijs. De rest kan ik zelf doen,” antwoordde ze.
“Ik gebruik elke gelegenheid om meer mensen bewust te maken”
Najmo werd in een pleeggezin geplaatst en ontwikkelde al snel een hechte band met haar pleegvader, Finnbogi. Najmo was verrast door de dingen die ze in haar nieuwe huis zag. Op elk kantoor dat ze bezocht zag ze vrouwen werken. Meisjes gingen dansen en naar de sportschool, en waren vrij om hun leven te leiden zoals zij dat wilden.
“IJsland heeft mijn ogen geopend. Ik werd mijn hele leven omringd door Somalische mensen, maar toen ik naar IJsland kwam kon ik alle dingen zien die we verkeerd deden. Ik zat elke dag in mijn kamer en vroeg me af: “Wat kan ik nu doen?” Ik was gewoon een student, dus er was niet veel dat ik kon doen. Maar ik dacht: “Wat als ik op de sociale media mijn mening deel met iedereen die wil luisteren?”
Najmo begon met het uploaden van video’s op sociale media waar ze in het Somalisch openhartig sprak over de onderwerpen die ze interessant vond: kinderhuwelijk, vrouwelijke genitale verminking en rechten van vrouwen en meisjes. Haar pleegouders steunden haar droom en richtten een kleine studio op in haar kamer in IJsland. Najmo’s Facebook- en YouTube-kanalen groeiden, en ze heeft nu meer dan 75 000 volgers.
“Ik gebruik elke gelegenheid om meer mensen bewust te maken,” zegt Najmo, “Meisjes in Somalië zijn net als wij. Ze willen wat wij willen. Goede kleren, make-up, uitgaan en plezier hebben. Maar zij hebben kinderen.”
“Een man kan 20 jaar met zijn vrouw wonen en nooit haar geslachtsdelen zien”
Ten tijde van haar huwelijk was Najmo al onderworpen aan vrouwelijke genitale verminking – het geheel of gedeeltelijk verwijderen van de uitwendige vrouwelijke genitaliën. Die praktijk is diepgeworteld in de Somalische cultuur en 98 procent van de Somalische vrouwen heeft de ingreep ondergaan. Meisjes die de ingreep niet hebben ondergaan worden als onrein beschouwd, en er zijn maar weinig mannen die willen trouwen met een vrouw die niet aan de ingreep is onderworpen. Het ritueel wordt meestal uitgevoerd door een lokale vrouw, met het gebruik van messen, scharen of scheermesjes om delen van de geslachtsdelen te verwijderen, terwijl vrouwelijke familieleden het meisje tegenhouden.
Hoewel ze eraan gewend is om haar verhaal eerlijk en openlijk te vertellen, werkt Najmo nog steeds aan het opbouwen van haar vertrouwen om de meest pijnlijke details van haar leven te bespreken, zoals de streek die haar oom uithaalde voor haar huwelijk:
“Mijn oom vertelde me dat geen enkele man me ooit zou aanraken voordat ik 13 werd. Maar dat was niet het geval. De eerste nacht knipperde mijn neef niet eens met zijn ogen voordat hij me verkrachtte. Als je vrouwelijke genitale verminking hebt ondergaan kun je drie of vier dagen niet meer lopen nadat je de eerste keer seks hebt gehad.”
Veel mannen weten niet hoe schadelijk de ingreep is voor de gezondheid en het welzijn van vrouwen. Terwijl de ingreep zelf minder dan een half uur duurt, blijven de gevolgen een heel leven lang. Na het ritueel kunnen meisjes infecties of overmatige bloedingen krijgen, en zullen ze voor de rest van hun leven last hebben bij bevallingen en om lichaamsvocht uit te scheiden.
“Mannen kunnen 20 jaar met hun vrouwen wonen en nooit hun geslachtsdelen zien,” zegt Najmo, “Ze weten eigenlijk niet hoe het eruit ziet vanwege de religie en cultuur. Je moet verlegen zijn als je met je vrouw slaapt. Je moet het licht uitdoen. Dus, ik gebruik een kopie.”
De kopie waar Najmo het over heeft, is een levensgroot model van het vrouwelijke geslachtsorgaan. Vrouwelijke genitale verminking is onderverdeeld in vier subcategorieën, afhankelijk van de ernst van de ingreep. De meest ernstige vorm is de totale verwijdering van de clitoris, de kleine schaamlippen en het doorsnijden van de binnenzijde van de grote schaamlippen. De zijkanten van de grote schaamlippen worden aan elkaar genaaid, waardoor er slechts een klein gaatje overblijft om urine en menstruatiebloed door te laten. Bijna twee derde van de meisjes in Somalië lijdt aan deze vorm van verminking.
“Ik gebruik het model en leg uit hoe het wordt gedaan. Uiteindelijk, zeg ik: “Mam, waarom doe je me dit aan? Waarom doe je me pijn?” Veel moeders vertelden mij: ”We wisten het niet. Mijn moeder deed het me aan. Mijn oma heeft het haar aangedaan.” Vaders zeiden: “We wisten niet dat het proces zo was. We gaan het onze vrouwen niet meer toestaan om dit te doen. Vrouwen doen het niet omdat ze hun dochters haten. Ze doen het om mannen te plezieren.”
Najmo’s emotionele aanpak raakt veel mensen, maar de weerstand tegen verandering is sterk. Het is niet makkelijk om diepgewortelde culturele tradities te veranderen, en Najmo heeft veel doodsbedreigingen ontvangen die haar ervan beschuldigen te westers te zijn, en dat ze een schande is voor haar familie. Sommigen van haar goede vrienden zeggen haar dat ze voorzichtig moet zijn, maar er zijn zoveel onderwerpen die ze graag wil bespreken.
“Ik krijg dreigementen, maar het kan me niet schelen. Ik ga waar ik wil. Ik bedoel, wie gaat deze gekke meid überhaupt vermoorden, aangezien er zoveel andere belangrijke mensen zijn?” zegt ze.
Najmo is altijd erg bezorgd over de juiste manier om moeilijke culturele onderwerpen te benaderen en spreekt veel over de beste manier om te communiceren met haar doelgroep.
“In elke gemeenschap is er een manier om het te benaderen, maar het kan geen deadline hebben. Dan verspil je tijd en geld. Je moet hun taal spreken en visualiseren. We moeten de mannen de pijn laten zien die we doormaken, en moeders onderwijzen. We moeten een manier vinden om elke gemeenschap te benaderen.”
“Deze meisjes zijn net als ons”
Sinds ze voor het eerst begon met het maken van video’s thuis in IJsland, heeft Najmo gewerkt als woordvoerder bij de Europese Week van de Actie voor Meisjes, ter gelegenheid van Wereldmeisjesdag en de Amnesty International Nordic Youth Conference. Nu studeert ze internationaal bedrijfsmanagement aan de Universiteit van West-Londen en heeft ze veel plannen voor de toekomst. Met drie andere mensen werkt aan een platform. De video’s die ze vanuit haar slaapkamer in IJsland heeft gemaakt zijn uitgegroeid tot een platform op sociale media dat MID SHOW heet. In de toekomst hoopt ze MID SHOW uit te breiden met verschillende kanalen over de sociale onderwerpen waar Somaliërs geïnteresseerd in zijn.
“Als je een verhaal hebt dat je overal ter wereld wilt delen, zullen we voor jou een manier vinden om het te vertellen”, zegt Najmo, “Als je je gezicht wilt verbergen, kunnen we dat doen. Ik word er moe van dat mensen zeggen dat ik de verhalen verzin. We willen dat de slachtoffers voor zichzelf spreken.”
Haar plan op lange termijn is om president van Somalië te worden. Niet omdat ze een leider wil worden, maar omdat ze wil laten zien dat een vrouw tot alles in staat is. Op de vraag hoe haar leven zou zijn geweest, als ze er niet in was geslaagd om Somalië te ontvluchten, zucht Najmo: “Ik zou de situatie hebben geaccepteerd zoals miljoenen en miljoenen meisjes voor mij.”
De geschiedenis van vrouwenemancipatie in het Westen geeft Najmo de hoop dat er ook in Somalië iets zal veranderen. Ze kan nu al voelen dat haar sociale mediacampagnes een impact hebben. Ze heeft ervaren dat Somalische vrouwen van vijftig en zestig jaar op straat naar haar toe komen, haar bedanken voor haar werk en zeggen: “We zijn ons hele leven lang stil geweest. Elk woord dat uit jouw mond komt zijn onze woorden.”
Ze wordt ook gestimuleerd door alle mannen die haar steunen. Tegelijkertijd waarschuwt ze andere mannen over het zwijgen: “Niet alle mannen zijn slecht in Somalië, maar de goede mannen zwijgen, en zolang ze zwijgen, zijn het geen goede mannen”.
Verandering komt niet snel. Najmo’s vader was een activist, en ze wil zijn nagedachtenis eren door middel van haar werk. Ze weet ook dat ze het niet alleen kan. Ze roept meer mensen op om mee te doen met haar werk om discriminatie tegen vrouwen en meisjes te bestrijden.
“Als je denkt dat andere vrouwen vechten voor je rechten, heb je het mis. Andere vrouwen kunnen je stimuleren, maar jij bent degene die het werk moet doen. Als je dat niet doet, zul je voor altijd zijn waar je nu bent, en je dochter zal hetzelfde zijn.”
