18 Νοεμβρίου 2024 – Αποσπάσματα ομιλίας Βόλκερ Τουρκ, Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών με θέμα το Δίκαιο, τη Δικαιοσύνη και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
ΕΛΛΑΔΑ
- Είναι μεγάλη μου χαρά που βρίσκομαι σήμερα μαζί σας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, το παλαιότερο πανεπιστήμιο της σύγχρονης Ελλάδας και της Ανατολικής Μεσογείου.
- Έχω βαθιά αγάπη για την Ελλάδα και τους ανθρώπους της. Την επισκέπτομαι κάθε χρόνο. Είναι το μέρος όπου επανασυνδέομαι με τη φύση, τον αέρα και τη θάλασσα, έχω μια διαρκή αγάπη για τον ελληνικό πολιτισμό.
- Αγαπώ ιδιαίτερα το έργο του νομπελίστα Γιώργου Σεφέρη. Τα θέματά του για τον εκτοπισμό, την εξορία, τη λαχτάρα και την απώλεια αντηχούν έντονα σήμερα, καθώς βλέπουμε αυξημένο εκτοπισμό σε όλο τον κόσμο.
- Αλλά αυτό δεν είναι σύμπτωση. Η ποίηση του Σεφέρη αντανακλά τον ελληνικό πολιτισμό και τη θέση της Ελλάδας στον κόσμο, ως γέφυρα μεταξύ της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Ασίας.
- Ως μεγάλο ποντοπόρο έθνος, οι Έλληνες ναυτικοί και εξερευνητές ταξίδεψαν και σχημάτισαν κοινότητες σε όλη τη Μεσόγειο Θάλασσα και σε όλο τον κόσμο.
- Πριν από τη ναζιστική κατοχή της Ελλάδας, η Θεσσαλονίκη ήταν ένα από τα κέντρα του ευρωπαϊκού εβραϊκού πολιτισμού. Το Μουσείο Ολοκαυτώματος που βρίσκεται υπό ανέγερση εκεί μιλά για την αποφασιστικότητα της Ελλάδας να τιμήσει αυτούς που σκοτώθηκαν και να αναγνωρίσει τα εγκλήματα του παρελθόντος. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό σε μια εποχή που η άρνηση του Ολοκαυτώματος και άλλες μορφές αντισημιτισμού αυξάνονται σε ολόκληρη την Ευρώπη.
- Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι δεκάδες χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες διέφυγαν από τη ναζιστική κατοχή προς την Αίγυπτο, τη Συρία και αλλού.
- Οι δεσμοί και η γόνιμη αλληλεπίδραση μεταξύ των λαών είναι μέρος αυτού που κάνει τον ελληνικό πολιτισμό τόσο όμορφο, ποικίλο και πλούσιο. Σήμερα, που οι άνθρωποι χτίζουν τείχη και όχι γέφυρες, δεν μπορούμε να επιτρέψουμε αυτό να ξεχαστεί.
- Ως φοιτητής, επηρεάστηκα βαθιά από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και την εστίασή τους στη δικαιοσύνη και την ηθική, στην ηθική ακεραιότητα και στην κριτική αυτοέρευνα. Η ιδέα τους είναι ένας σαφής πρόδρομος της σύγχρονης κατανόησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που είναι εγγενής σε όλους τους ανθρώπους.
ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
- Μια κρίση ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκτυλίσσεται σήμερα σε όλο τον κόσμο, καθώς οι προκλήσεις συνδυάζονται με νέους και ανησυχητικούς τρόπους.
- Όχι πολύ μακριά από εδώ, πέρα από τη Μεσόγειο Θάλασσα, ένας φρικτός πόλεμος μαίνεται για περισσότερο από ένα χρόνο, καθώς το Ισραήλ παραμένει εγκλωβισμένο σε σύγκρουση με τη Χαμάς και άλλες ένοπλες παλαιστινιακές ομάδες στη Γάζα. Είναι σαφές ότι δεν μπορεί να υπάρξει καμία δικαιολογία για τις θηριωδίες που διαπράχθηκαν από τη Χαμάς και άλλους κατά των Ισραηλινών στις 7 Οκτωβρίου του περασμένου έτους. Είναι εξίσου σαφές ότι δεν υπάρχει ποτέ δικαιολογία για τη συλλογική τιμωρία αμάχων.
- Οι συνάδελφοί μου στον ΟΗΕ που εργάζονται στη βόρεια Γάζα περιγράφουν τις συνθήκες εκεί ως συνθήκες αποκάλυψης.
- Περισσότεροι από 43.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί από τότε που ξέσπασε η σύγκρουση τον περασμένο Οκτώβριο και σχεδόν δύο εκατομμύρια Παλαιστίνιοι έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν πολλές φορέςτα σπίτια τους.
- Παλαιστινιακές ένοπλες ομάδες συνεχίζουν να κρατούν ομήρους, να δρουν μεταξύ αμάχων και να εκτοξεύουν ρουκέτες στο Ισραήλ, παραβιάζοντας κατάφωρα το διεθνές δίκαιο.
- Στην Ουκρανία, συμπληρώνονται 1.000 ημέρες από την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας και βλέπουμε τρομερές καταστροφές και επαναλαμβανόμενες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι μαζικές επιθέσεις σε μη στρατιωτικές υποδομές και ενεργειακά συστήματα εγείρουν σοβαρές ανησυχίες για τη ζωή και τα μέσα διαβίωσης των ανθρώπων, ιδίως εκείνων που είναι ηλικιωμένοι ή ανάπηροι, που αντιμετωπίζουν έναν σκληρό χειμώνα χωρίς ενέργεια.
- Έχω προειδοποιήσει πολλές φορές ότι οι σοβαρές παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και του δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράττονται σε αυτές τις συγκρούσεις μπορεί να ισοδυναμούν με εγκλήματα πολέμου και με άλλα αποτρόπαια εγκλήματα.
.
Οι σημερινές συγκρούσεις αναγκάζουν επίσης αριθμό ρεκόρ ανθρώπων να καταφύγουν πέρα από τα σύνορα, μερικές φορές σε χώρες όπου και πάλι κινδυνεύουν να δαιμονοποιηθούν απλώς και μόνο λόγω της εθνικότητας ή της θρησκείας τους.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ
- Είμαι βέβαιος ότι πολλοί από εσάς μεγαλώσατε στη σκιά της οικονομικής κρίσης της Ελλάδας. Γνωρίζετε ότι οι κόκκινοι αριθμοί στον ισολογισμό ενός κράτους μπορούν να μεταφραστούν σε μια ξαφνική αλλαγή στη ζωή των απλών ανθρώπων – προς τη φτώχεια, τις χαμένες θέσεις εργασίας και υγειονομικής περίθαλψης και την απελπισία.
- Αυτό συμβαίνει τώρα σε ολόκληρο τον αναπτυσσόμενο κόσμο.
- Δεν είναι να απορεί κανείς που οι άνθρωποι είναι έτοιμοι να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους σε επικίνδυνα ταξίδια σε ερήμους και θάλασσες, αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον – μια βαθιά ανθρώπινη ορμή που έχει παρακινήσει τους ανθρώπους από αμνημονεύτων χρόνων.
ΑΥΤΑΡΧΙΣΜΟΣ – ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ
Μια περαιτέρω παγκόσμια απειλή για τα ανθρώπινα δικαιώματα προέρχεται από την άνοδο του αυταρχισμού και του λαϊκισμού, που συχνά βασίζονται σε διχαστικές και πολωμένες αφηγήσεις.
- Ο ρατσισμός, ο αντισημιτισμός, η αντιισλαμική ρητορική, η ξενοφοβία και η ρητορική μίσους μαστίζουν τις κοινωνίες μας, οι οποίες έχουν τις ρίζες τους σε εδραιωμένες δομές εξουσίας και έχουν εξαιρετική εμβέλεια στις κοινωνικές πλατφόρμες.
- Αλλά γνωρίζουμε πού οδηγεί αυτό. Η ρητορική μίσους αποτελεί σαφή πρόδρομο των πράξεων μίσους, συμπεριλαμβανομένης της παρενόχλησης, του εκφοβισμού και της βίας. Οι ανεύθυνοι ηγέτες που νομίζουν ότι μπορούν να τιθασεύσουν το μίσος για τους δικούς τους σκοπούς παίζουν με τη φωτιά.
ΜΕΣΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ
- Εν τω μεταξύ, όλο και περισσότερες κυβερνήσεις επιβάλλουν περιορισμούς στα μέσα ενημέρωσης, τις μη κυβερνητικές οργανώσεις και άλλες κοινωνίες των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και οι νέες τεχνολογίες, συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής νοημοσύνης, προσφέρουν νέα εργαλεία για τη διάδοση και την ενίσχυση της παραπληροφόρησης, την παρέμβαση στις εκλογές και την υποβολή των ανθρώπων σε παρακολούθηση σε μαζική κλίμακα.
- Θέλω όμως να σας διαβεβαιώσω ότι δεν είναι πολύ αργά.
- Όλες αυτές οι προκλήσεις δημιουργήθηκαν είναι ανθρώπινο δημιούργημα. Υπάρχουν αποτελεσματικές, αποδεδειγμένες λύσεις που επικεντρώνονται επίσης στην ανθρωπότητα. Το αντίδοτο είναι το ίδιο.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα μπορούν να μας οδηγήσουν μέσα από την ομίχλη των συγκρούσεων, της κρίσης και της αβεβαιότητας. Παρέχουν μια πυξίδα και έναν οδικό χάρτη για την πλοήγηση στον πόλεμο και τη βία, για την προστασία των ευάλωτων και για την παροχή αξιοπρεπούς ζωής και ευκαιριών για όλους τους ανθρώπους.- Είμαι πεπεισμένος ότι το ιδεώδες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπήρξε ένα από τα πιο εποικοδομητικά κινήματα στην ανθρώπινη ιστορία – και ειλικρινά, ένα από τα πιο επιτυχημένα.
- Η οικουμενικότητα είναι το κλειδί για την αποτελεσματική εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα οποία ανήκουν σε όλους, παντού.
- Στη Γάζα και το Ισραήλ, στην Ουκρανία, στο Σουδάν, στη Μιανμάρ: οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν είναι ξεχωριστές από τον πόλεμο. Είναι ο πόλεμος.
- Επομένως, είναι λογικό ότι ο τερματισμός αυτών των παραβιάσεων είναι ο δρόμος προς τη βιώσιμη ειρήνη.
- Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι επίσης ζωτικής σημασίας για αποτελεσματικά οικονομικά συστήματα – από τις εμπορικές συνθήκες έως τις επενδυτικές συμφωνίες, τη ρύθμιση των επιχειρήσεων έως τα αναπτυξιακά πλαίσια.
- Τα κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα πρέπει να γίνονται σεβαστά – ακόμη και στο πλαίσιο μέτρων λιτότητας.
- Τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης πρέπει να στοχεύουν στη μείωση της φτώχειας και της ανισότητας, προκειμένου να ενισχύσουν την κοινωνική συνοχή.
Η υγειονομική περίθαλψη πρέπει να είναι προσβάσιμη σε όλους, συμπεριλαμβανομένων των πιο απομονωμένων και περιθωριοποιημένων, στις αγροτικές περιοχές και στα απομακρυσμένα νησιά.
- Η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης πρέπει να προστατεύεται. Οι αγωγές δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιούνται για την καταστολή επικριτικών ρεπορτάζ ή για την άσκηση πίεσης στους δημοσιογράφους. Η παρακολούθηση δημοσιογράφων αποτελεί σοβαρή παραβίαση των δικαιωμάτων τους, και χρειαζόμαστε ελεύθερα και ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης.
- Οι διακρίσεις κατά των γυναικών και των κοριτσιών παραμένουν η πιο διαδεδομένη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο. Η βία, συμπεριλαμβανομένης της γυναικοκτονίας, είναι η πιο ακραία και θανατηφόρα μορφή της.
- Μερικοί από εσάς θα έχετε προσωπική εμπειρία ή γνώση δικαιωμάτων που παραμελούνται, απορρίπτονται ή παραβιάζονται. Εδώ στην Ελλάδα, αυτές οι εμπειρίες μπορεί να συνδέονται με τις δυσκολίες που ακολουθούν τα μέτρα λιτότητας ή την κατάσταση των ανθρώπων που μετακινούνται, για να αναφέρουμε μόνο δύο παραδείγματα.
- Όσον αφορά το τελευταίο, φυσικά, η ιστορία της Μεσογείου είναι κεντρικής σημασίας για την κατανόηση των αλληλένδετων ριζών πολλών σύγχρονων κοινωνιών.
- Είναι ακόμη πιο τραγικό το γεγονός ότι αυτή η όμορφη θάλασσα χρησιμοποιείται σήμερα για να διαιρέσει παρά να ενώσει.
- Όλες οι χώρες μοιράζονται την ευθύνη για τους ανθρώπους που προσπαθούν να ξεφύγουν από τον πόλεμο, την ακραία φτώχεια και το κλιματικό χάος.
- Για τη διασφάλιση της ασφάλειάς τους και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους.
- Και για το άνοιγμα τακτικών οδών μετανάστευσης, έτσι ώστε κανείς να μην διακινδυνεύσει τη ζωή του σε τέτοια επικίνδυνα ταξίδια.
- Οι χώρες της Ευρώπης καλούνται να υπερασπιστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα με πολύ συγκεκριμένο τρόπο.
- Τα ανθρώπινα δικαιώματα αφορούν τα γεγονότα, το δίκαιο, αλλά και τη συμπόνια.
Από αυτά τα τρία, η συμπόνια μπορεί να είναι η πιο πολύτιμη. - Για να παραθέσω για άλλη μια φορά τα λόγια του Γιώργου Σεφέρη, καθώς δεχόταν το βραβείο Νόμπελ: «Στον σταδιακά συρρικνούμενο κόσμο μας, όλοι χρειάζονται όλους τους άλλους».
* *** *